Nhà thơ Lâm Thị Mỹ Dạ vừa qua đời ở tuổi 74 vào sáng ngày 6/7 tại nhà riêng, sau thời gian bệnh Alzheimer.
Bà nổi tiếng trên thi đàn ở tuổi đôi mươi, sau khi đoạt giải nhất cuộc thi thơ báo Văn nghệ với bài “Khoảng trời, hố bom”. Bài thơ được viết tại Trường Sơn vào tháng 10 năm 1972, một trong những thời điểm ác liệt nhất của cuộc chiến tranh chống Mỹ.
Bà viết bài thơ từ sự ám ảnh về số phận những chiến sĩ mở đường thời kháng chiến. Năm 1970, trong chuyến thực tế đường 10, nhà thơ gặp một đội thanh niên xung phong đang làm đường, trong đó có một phụ nữ lớn tuổi người Quảng Ninh. Cô đã giải ngũ ba năm nhưng về đến nhà thì cả gia đình bị bom chết, ngôi nhà chỉ còn lại cái hố sâu hoắm. Sau mấy ngày ở nhờ nhà bà con, cô lại khoác ba lô vào chiến trường.
Hai năm sau, Lâm Thị Mỹ Dạ trở lại con đường đó, hỏi đến đơn vị của người kia thì không còn ai biết nữa. Sau chuyến đi trở về nhà, nhà thơ ra sông giặt quần áo, bỗng sững sờ trước hình ảnh khoảng trời in trong đáy nước. Ám ảnh về hố bom trỗi dậy. Lâm Thị Mỹ Dạ bỏ cả quần áo, về nhà viết bài thơ.
Với những so sánh và biểu tượng đầy nghệ thuật, cùng giọng thơ lắng xuống, trầm vọng như tiếng thở dài đầy thương cảm, bài thơ như câu chuyện kể về sự hy sinh dũng cảm của một cô gái mở đường. Khi đơn vị hành quân qua con đường mòn, những chiến sĩ ra trận chỉ còn thấy hố bom và huyền tích về người con gái đã hy sinh.
Nhà báo Hòa Bình viết: “Ở đây có hai khoảng trời soi ngắm nhau; một khoảng trời “thật” trên cao có các vì sao, có mây trắng, có ánh nắng vầng dương và một khoảng trời “ảo” – “Khoảng trời, hố bom” – nằm trong đất có tâm hồn, thịt da, trái tim của người trinh nữ dũng cảm. Hai khoảng trời ấy đều đẹp đẽ, lung linh và vĩnh hằng trong sự liên tưởng đầy tài hoa của tác giả”.
“Cái chết em xanh khoảng-trời-con-gái”
Câu thơ chỉ có 8 âm tiết nhưng đã tập trung trọn vẹn chủ đề tư tưởng và thủ pháp nghệ thuật của cả bài thơ.
Xin cúi đầu tưởng nhớ bà.
___
Khoảng trời, hố bom
Chuyện kể rằng: em, cô gái mở đường
Ðể cứu con đường đêm ấy khỏi bị thương
Cho đoàn xe kịp giờ ra trận
Em đã lấy tình yêu Tổ quốc của mình thắp lên ngọn lửa
Ðánh lạc hướng thù. Hứng lấy luồng bom…
Ðơn vị tôi hành quân qua con đường mòn
Gặp hố bom nhắc chuyện người con gái
Một nấm mộ, nắng ngời bao sắc đá
Tình yêu thương bồi đắp cao lên…
Tôi nhìn xuống hố bom đã giết em
Mưa đọng lại một khoảng trời nho nhỏ
Ðất nước mình nhân hậu
Có nước trời xoa dịu vết thương đau
Em nằm dưới đất sâu
Như khoảng trời đã nằm yên trong đất
Ðêm đêm, tâm hồn em toả sáng
Những vì sao ngời chói, lung linh
Có phải thịt da em mềm mại, trắng trong
Ðã hoá thành những làn mây trắng?
Và ban ngày khoảng trời ngập nắng
Ði qua khoảng trời em
– Vầng dương thao thức
Hỡi mặt trời, hay chính trái tim em trong ngực
Soi cho tôi
Ngày hôm nay bước tiếp quãng đường dài?
Tên con đường là tên em gửi lại
Cái chết em xanh khoảng-trời-con-gái
Tôi soi lòng mình trong cuộc sống của em
Gương mặt em, bạn bè tôi không biết
Nên mỗi người có gương mặt em riêng!
(Trường Sơn, 10-1972)
